Gorące Dysputy

J.R.R. Tolkien

...więc wierzysz, dopóki pozostajesz „wewnątrz” opowieści. Kiedy pojawia się niewiara, czar pryska: magia czy raczej sztuka zawiodła.

6. Czy zgadzasz się z oceną utworów Sapkowskiego dokonaną przez recenzenta Polityki: "Andrzej Sapkowski jest pisarzem formatu Tolkiena, choć od niego różnym, bo zdecydowanie bliższym współczesności i obdarzonym gorętszym słowiańskim temperamentem."?

Z całą pewnością trudno jest porównywać obu pisarzy, chociaż obaj tworzą opowieści osadzone w Królestwie Czarów. Sapkowski jest zdecydowanie różnym pisarzem od Tolkiena, czy natomiast tego samego formatu, mam opory by zaryzykować to stwierdzenie, być może nie jestem aż tak wielkim sympatykiem prozy ASa. Co zaś tyczy się 'słowiańskiego temperamentu' uważam to określenie za chwyt reklamowy. Wielka literatura stoi ponad narodowościami i słowiański czy inny temperament, gorący czy zimny nie ma tu większego znaczenia. W każdym razie czytając Wiedźmina dostrzegłem w sadze wiele zalet, ani razu jednak do głowy nie przyszedł mi, bodaj na chwilę, gorący słowiański temperament autora.
Zastanawiam się czasem również nad tym, co oznacza określenie 'bliższy współczesnośni' i w czym ta bliskość się objawia. W prozie realistycznej można by powiedzieć, że książka jest bliższa, bo pojawiły się telefony komórkowe, miast dorożek po ulicach jeżdżą współczesne samochody, itp.
A 'współczesność' w literaturze fantasy? Może stwierdzenia miał na myśli język? Rzeczywiście jest różnica między oboma autorami.
Tylko, że 'współczesny' język Sapkowskiego nie jest moim zdaniem lepszy, a przynajmniej nie na tym owa wyższość mogłaby polegać.
W drugą stronę idąc, nigdy do głowy mi nie przyszło, by określić język Tolkiena mianem przestarzałego, niewspółczesnego. Wszak to przepiękny język literacki, a ten jest uniwersalny i bardzo wolno się starzeje. A o taki we współczesnej fantastyce trudno.

Moandor

Co zaś tyczy się 'słowiańskiego temperamentu' uważam to określenie za chwyt reklamowy. Wielka literatura stoi ponad narodowościami i słowiański czy inny temperament, gorący czy zimny nie ma tu większego znaczenia. W każdym razie czytając Wiedźmina dostrzegłem w sadze wiele zalet, ani razu jednak do głowy nie przyszedł mi, bodaj na chwilę, gorący słowiański temperament autora.

Słowiański temperament został użyty, o ile mi się wydaje, nawiązując do dynamicznej akcji. Różni się tym od Tolkiena u którego jest wzniośle i dość powoli rozwija się akcja. A że wielka literatura stoi ponad narodowościami, niby tak, ale czy już ponad kulturami?

Moandor

Zastanawiam się czasem również nad tym, co oznacza określenie 'bliższy współczesności' i w czym ta bliskość się objawia. W prozie realistycznej można by powiedzieć, że książka jest bliższa, bo pojawiły się telefony komórkowe, miast dorożek po ulicach jeżdżą współczesne samochody, itp.
A 'współczesność' w literaturze fantasy? Może stwierdzenia miał na myśli język? Rzeczywiście jest różnica między oboma autorami.

Współczesność jako pisanie w popularnej dzisiaj formule; jak najwięcej odniesień do współczesności i historii, także innych dzieł literackich. Współczesnemu czytelnikowi łatwiej czyta się (w założeniu) Sapkowskiego, który pisze w dostosowaniu do dzisiejszych czasów, kultury.

Tabris

A że wielka literatura stoi ponad narodowościami, niby tak, ale czy już ponad kulturami?

W tym sensie, że wartość książki nie zależy od narodowości autora, ani od kultury z jakiej się wywodzi. Dlaczego książka Tolkiena ma być gorsza lub lepsza od książki Sapkowskiego, tylko dlatego, że Tolkien był Anglikiem wychowanym w swojej kulturze a Sapkowski w kulturze słowiańskiej?
Tak samo dobrze można czytać literaturę z kultury odmiennej niż nasza.

Współczesnemu czytelnikowi łatwiej czyta się (w założeniu) Sapkowskiego, który pisze w dostosowaniu do dzisiejszych czasów, kultury.

Polemizowałbym.

Moandor, lisz potężny i starożytny powiedział te słowa: W tym sensie, że wartość książki nie zależy od narodowości autora, ani od kultury z jakiej się wywodzi. Dlaczego książka Tolkiena ma być gorsza lub lepsza od książki Sapkowskiego, tylko dlatego, że Tolkien był Anglikiem wychowanym w swojej kulturze a Sapkowski w kulturze słowiańskiej?
Tak samo dobrze można czytać literaturę z kultury odmiennej niż nasza.

Chodzi mi nie tyle o samego Sapkowskiego i Tolkiena, ale o kulturę w sensie szerokim. I nie chodzi o to, czy dana książka będzie lepsza, czy gorsza, ale o to, że gorzej ją zrozumiemy.

Rzekł też

Polemizowałbym.

Śmiało. Chętnie poznam Twoje zdanie.

Tabris

Chodzi mi nie tyle o samego Sapkowskiego i Tolkiena, ale o kulturę w sensie szerokim. I nie chodzi o to, czy dana książka będzie lepsza, czy gorsza, ale o to, że gorzej ją zrozumiemy.

Czy gorzej rozumiesz Mistrza i Małgorzatę, dlatego, że napisał tę książkę Rosjanin, albo, że liczy już sobie kilkadziesiąt lat? Albo książki Eco czy Garcii Marqueza? Twoje zdanie oznaczałoby, że tylko polską literaturę jesteśmy w stanie w pełni zrozumieć, innych już nie tak samo.
A co rzec o jednej z moich ulubionych książek, o Don Kichocie Miguela Cervantesa? Liczy sobie ponad 400 lat a ja doskonale ją zrozumiałem i świetnie się przy niej bawiłem przy okazji. I mimo, że wiekowa, jest to książka mądrzejsza niż wiele dzisiejszych 'współczesnych', a więc pozornie nam bliższych dzieł.
Wielkie powieści, wielkie dzieła są uniwersalne.

Współczesnemu czytelnikowi łatwiej czyta się (w założeniu) Sapkowskiego, który pisze w dostosowaniu do dzisiejszych czasów, kultury.

Zależy co podstawić za definicję 'współczesnego czytelnika'. Tolkien i jego książki to nie są jeszcze tak odległe czasy, to po pierwsze. Nie pokrywajmy więc owych dzieł warstwą kurzu.

Szczerze w tym miejscu polecam tekst: "Władca Pierścieni" jako powieść oryginalna i świeża.

Można w nim poczytać np. że:

Podczas kolejnej lektury opus magnum JRR Tolkiena stwierdziłem, że... napisany ponad pięćdziesiąt lat temu epos o hobbitach wypada na tle swych późniejszych naśladowców świeżo niczym polana świeżej i soczystej trawy w zestawieniu ze zrytym kopytami bojowych średniowiecznych rumaków pobojowiskiem czyli ni mniej ni więcej, a Władca Pierścieni jest książką, która paradoksalnie i pomimo upływu jest...
...oryginalna.

Oraz jeszcze jeden fragment.

Współcześnie pisane książki fantasy pisane są najczęściej językiem potocznym jakiego używano w okresie jej powstania, współczesnym swemu twórcy, a więc takim jakiego twórca używał na codzień. I tu zaczyna się problem. Rozważmy następującą sytuację. Niezwykle poczytna w latach 80-ych książka, pisana ówcześnie modnym slangiem, opisująca rycerzy-punków walczących ze złem nagle traci na popularności po kilku latach. Odpowiedzmy sobie na następujące pytanie. Czemu? Wydaje mi się, iż odpowiedź jest prosta. Bo zarówno sam sposób pisania jak styl i użyte słownictwo zwyczajnie zaczynają trącać myszką. To co było wskaźnikiem epoki lat, dajmy na to, 80-ych staje się niemodne i przestarzałe. A teraz przyjrzyjmy się "Władcy Pierścieni" z jego bogactwem językowym, skomplikowanymi konstrukcjami literackimi czy wręcz sztucznie wykreowanymi językami [np. elfów]. W przypadku opus magnum Tolkiena nigdy nie będziemy mieli do czynienia z czymś "niemodnym" czy przestarzałym, jedynie niewrażliwy na czar języka literackiego człowiek będzie miał czelność powiedzieć, że język użyty przez Tolkiena jest "niedzisiejszy". O ile bowiem ww. język książek z lat 70-ych/80-ych, które nie oparły się działaniu czasu jest językiem na który patrzy się z politowaniem, językiem dnia wczorajszego za którym drzwi zatrzasnęło i klucz przekręciło dzisiaj o tyle język Tolkiena jest sentymentalnym i melancholijnym spojrzeniem, lecz nie na wczoraj, a na mityczne "dawno temu gdy świat był młody" na który to mityczny obraz większość ludzi nadal nie zamyka swych okien, nawet jeśli czeka by ktoś inny za nich je otworzył.

Polecam jednak przeczytać cały esej, jest bardzo ciekawy.